کورتیکواستروئیدها (داروهای حاوی کورتون) جهت تسکین التهاب مفاصل و نواحی مختلف بدن و یا به عنوان بخشی از پروسه درمانی در بیماری های مختلف (مانند آلرژیهای شدید ، مشکلات پوستی، آسم و …) با دو مکانیسم ضدالتهابی و سرکوب کننده سیستم ایمنی در درمان بیماری ها استفاده می شوند. این داروها به شکلهای مختلف مانند تزریق عضلانی ، وریدی یا موضعی، قطره های چشمی و قرص های خوراکی مصرف می شوند و شامل دگزامتازون، بتامتازون، هیدروکورتیزون، پردنیزولون، متیل پردنیزولون، تریامسینولون می باشند.
استفاده به جا و انتخاب صحیح داروهای کورتون در بهبود علائمی نظیرتورم، قرمزی، خارش و واکنشهای آلرژیک بسیار موثر است، ولی متاسفانه گاهی به صورت خودسرانه و طولانی مدت استفاده می شوند که می توانند عوارض جانبی گوناگون و بعضاً خطرناکی داشته باشند.
یکی از بیش ترین موارد سوء مصرف کورتیکواستروئیدها ، استفاده از آنها به صورت خوراکی در افزایش اشتها و افزایش وزن است که می تواند منجر به عوارض جبران ناپذیر گردد.
دامنه و شدت عوارض جانبی مصرف کورتیکواستروئیدها ، بستگی به دو عامل دارد:
- مقدار مصرف روزانه
- مدت زمان استفاده
هر چه مقدار و مدت مصرف بیشتر باشد عوارض آن بیشتر خواهد بود.
عوارض جانبی کورتیکواستروئیدها:
در اغلب موارد مزایای استفاده از کورتیکواستروئیدها تحت نظر و با تجویز پزشک ، بر مضرات آنها ارجحیت دارند. احتمال بروز عوارض جانبی در مصرف زیاد و طولانی مدت کورتیکواستروئیدها بیشتر است. از جمله عوارض مصرف خودسرانه و نادرست این داروها عبارتند از:
- تضعیف سیستم ایمنی فرد و افزایش احتمال عفونت
- دفع کلسیم و نرمی و پوکی استخوان
- اختلالات عضلانی، آتروفی فیبرهای عضلانی و میوپاتی وابسته به کورتون که با تجویز دوز بالای کورتیکواستروئیدها رخ می دهد، معمولا عضلات پروگزیمال بیشتر گرفتار می شوند
- استفاده مکرر از کورتون تزریقی داخل مفصل ممکن است باعث تخریب غضروف مفصلی و در نتیجه بدتر شدن آرتروز بیمار شود.
- افزایش احتمال بروز نکروز آواسکوالر استخوان (سیاه شدن سر استخوان)
- افزایش اشتها ، افزایش میزان چربی و تورم بدن (با دفع پتاسیم و جذب سدیم). این عارضه باعث بالا رفتن فشار خون می شود که عاملی برای بروز مشکلات قلبی عروقی است
- مشکلات چشمی مانند افزایش فشار درون چشم، آب مروارید و آب سیاه (گلوکوم ) در مصرف طولانی مدت کورتیکواستروئیدها
- سردرد، سرگیجه، افسردگی، اختلالات روحی ، درد یا ضعف عضلانی، افزایش تعریق، تشنگی شدید، کبود شدگی غیر طبیعی، اختلال در قاعدگی، اختلال در خواب، ایجاد آکنه، رشد موهای زائد، ناراحتی معده و گاهی خونریزی گوارشی می توانند از دیگر عوارض احتمالی مصرف کورتیکواستروئیدها باشند.
در ادامه تصاویر مفصل زانوی فرد جوان (28 ساله) که برای افزایش وزن از ترکیبات کورتوندار استفاده کرده است و مصرف بی رویه این داروها باعث اثرات مخرب جبران ناپذیر بر مفصل زانو شده است نشان داده شده است:
راهکارهای کاهش عوارض جانبی کورتیکواستروئیدها
- فقط در صورت لزوم تحت نظر پزشک مصرف شوند
- کمترین میزان ممکن را استفاده کنیم و در کوتاه ترین زمان، درمان را به پایان برسانیم.
- تا حد امکان از داروهای کوتاه اثر مثل هیدروکورتیزون و پردنیزولون استفاده شود.
- تا حد امکان از فرم موضعی مثلا اسپری یا تزریق موضعی استفاده شود.
- کاهش عوارض دارو را با درمانهای کمکی ( مثلا استفاده از مکمل های کلسیم و ویتامینD برای کاهش عارضه پوکی استخوان)
- در صورت مصرف طولانی مدت یا در دوزهای بالای کورتیکواستروئیدها از قطع یکباره و ناگهانی آنها باید اجتناب شود
