ضایعات غضروفی موضعی:

آسیب های و ضایعات غضروفی در مفصل زانو پدیده شایعی است.غضروف مفصل زانو در انتهای پایینی استخوان ران و انتهای بالایی استخوان تیبیا یا درشت نی و در سطح پشتی استخوان کشکک قرار گرفته است. سطح غضروف صاف و لغزنده بوده و موجب می شود تا استخوان های تشکیل دهنده مفصل راحت تر بر روی هم حرکت کنند .از نظر میکروسکوپی، از آب، کلاژن و مجموعه ای از پروتئین های ماتریکس و لیپیدها تشکیل شده است.

صدمات غضروفی

غضروف مفصل هیچگونه عصب رسانی ندارد و در نتیجه آسیب خفیف درد یا حساسیت ایجاد نمی کند. اگرچه علائم مشکلات غضروف مفصل ممکن است تا مدت ها در زندگی فرد نتوانند خود را نشان دهند، اما بسیار رایج هستند.غضروف مفصل بافتی کم سلول و کم عروق است ، بنابراین قدرت ترمیم بسیار کمی دارد.صدمات غضروفی می توانند در اثر ناپایداری زانو مانند آسیب های درمان نشده لیگامانی ، تروماهای مکرر ورزشی ، فعالیت شغلی سنگین و اضافه وزن ایجاد گردند.

انواع آسیب های غضروف زانو

آسیب های غضروف مفصل زانو را به چهار درجه تقسیم میکنند:

• در آسیب درجه یک غضروف در یک محدوده خاص نرم می شود
• در آسیب درجه دو پارگی های خفیفی در محدوده مورد نظر بوجود می آید
• آسیب درجه سه همراه است با کم شدن قطر و شکاف های عمیق در سطح غضروف در یک محدوده خاص
• در آسیب درجه چهار تمام غضروف از بین رفته و در آن ناحیه استخوان کاملا لخت و بدون پوشش غضروفی می شود. در این نوع آسیب ممکن است تکه ای از غضروف آزاد شده و به درون مفصل بیفتد و سپس آزادانه در درون مفصل حرکت کرده و موجب آسیب بیشتر به مفصل شود

علائم:

ضایعات غضروفی زانو در بسیاری موارد برای بیمار دردی ایجاد نمی کنند و ممکن است بیمار و حتی پزشک معالج وی تا مدت ها از وجود این ضایعات بی خبر باشند. در واقع بسیاری از این ضایعات بصورت تصادفی و در حین بررسی آرتروسکوپیک زانو برای مشکل دیگری کشف می شوند. با این حال وقتی ضایعه غضروفی وسیع باشد باعث درد و علائم بالینی می گردد. با گسترش این آسیب مفصل بطرف آرتروز پیش رفته و با پیشرفت آرتروز بیمار دچار علائم شدید یعنی درد، محدودیت حرکت و تورم مفصل زانو می شود.

تشخیص :

برای تشخیص دقیق ضایعات و آسیب های غضروفی مفصل زانو بعد از انجام معاینه روش های تصویربرداری مانند رادیوگرافی و ام آر آی و در نهایت آرتروسکوپی استفاده می شود.

درمان:

بعضی ضایعات غضروفی زانو نیاز به درمان جراحی ندارند. در این موارد توصیه هایی در جهت تغییر در روش انجام فعالیت های بدنی و ورزشی به بیمار می شود تا با انجام نرمش های کششی و تقویتی سعی کند بیومکانیک زانو را تا حد امکان در وضعیت نزدیک به طبیعی نگه دارد.در مواردی که ضایعات غضروف مفصل محدود بوده و یا به درمان غیرجراحی پاسخ ندهد، زانو نیاز به عمل جراحی دارد تا به توسط آن بتوان وضعیت غضروف آسیب دیده را تا حد امکان به قبل از آسیب برگرداند.

این نوع اعمال جراحی به دو دسته تقسیم میشوند.

• جراحی های ترمیمی Reparative surgery
• جراحی های بازسازی Restorative surgery

جراحی های ترمیمی :در این روش بدن تحریک می شود تا روند ترمیمی را در محل ضایعه شکل بدهد. این روند گرچه نام ترمیمی دارد ولی بافت جدیدی که بدن بجای غضروف مفصلی و در جهت ترمیم ضایعه می سازد غضروف فیبروکارتیلاژ Fibrocartilage  است که ضعیف تر از غضروف مفصل طبیعی می باشد معمول ترین این روش ها عبارتند از:

دبریدمان توسط آرتروسکوپ Arthroscopic Debridement : 

در این روش جراح به کمک آرتروسکوپ  لبه های نامنظم غضروف در ناحیه آسیب دیده و همچنین غضروف های آزاد درون مفصل را برمی دارد. گاهی به این نوع درمان کندروپلاستی Chondroplasty هم می گویند. این روش می تواند بعضی از علائم بیماری را تا چند  سال از بین برده یا آنها را کاهش دهد پس نوعی درمان موقتی است.از این روش بیشتر در مواردی استفاده می شود که وسعت ضایعه آنقدر بزرگ است که قابل ترمیم نیست و یا بیمار مسن بوده و برنامه این است که در آینده تحت عمل جراحی تعویض مفصل زانو قرار بگیرد.

آرتروپلاستی با روش خراشیدن Abrasion Arthroplasty : 

در این روش پزشک جراح با استفاده از آرتروسکوپ سطح استخوانی که بدون غضروف شده است را می خراشد. به این ترتیب سطح استخوان شروع به خونریزی کرده و بدنبال فعال شدن روند ترمیم، یک لایه از بافت ترمیمی فیبروکارتیلاژ روی استخوان را می پوشاند. این بافت گرچه مانند غضروف نیست ولی از استخوان نرم تر بوده و تا حدی می تواند یک لایه محافظ را بر روی استخوان ایجاد کند. علائم و مشکلات بیمار مدتی کاهش می یابد.

روش خرد کردن Microfracture : 

در این روش با استفاده از سرمته های ریز ضرباتی به استخوانی که هنوز لایه ظریفی از غضروف را بر روی خود دارد می زنند تا در استخوان شکستگی های ریزی ایجاد شود. این شکستگی ها موجب می شوند تا روند ترمیم در استخوان شکسته شده شروع شده و با ایجاد یک لایه فیبروکارتیلاژ در زیر غضروف باقیمانده استحکام آن بهتر شود.

جراحی های بازسازی

در این روش غضروف مفصل جدیدی در ناحیه ضایعه دیده گذاشته می شود. معمول ترین روش های مورد استفاده عبارتند از:

• پیوند پریوست و پری کندر Periosteal and perichondral grafting :

در این روش لایه پریوست که بر روی استخوان قرار دارد و پری کندر که بر روی غضروف قرار دارد را به محل ضایعه پیوند می زنند تا در زیر آنها غضروف طبیعی تولید شود.

• پیوند کندروسیت اتولوگ Autologous : 

از این روش بیشتر در افراد فعال و جوان استفاده می شود که در آنها استخوان زیر غضروف صدمه زیادی ندیده و وسعت آسیب غضروفی کم است (قطر منطقه آسیب کمتر از 10 سانتیمتر مربع است). ابتدا با یک جراحی سبک مقداری کندروسیت (سلول های غضروفی) را از غضروف سالم مفصل زانو بدست آورده و در خارج از بدن و در محیط کشت آنها را رشد و تکثیر می دهند. در مرحله بعد و با یک جراحی مجدد سلول های غضروفی تکثیر داده شده در محلی که غضروف ندارد کاشته می شود.

• پیوند استخوانی- غضروفی از خود شخص Osteochondral Autograft و موزائیک پلاستی:

در این روش جراحی یک تکه یا تکه هایی از استخوان همراه با غضروف روی آن از قسمتهای غیر وزن گذار زانوی بیمار درآورده شده و در محلی که ضایعه وجود دارد گذاشته می شود. این تکه حاوی استخوان و غضروف را از جایی از مفصل زانو درمی آورند که نبود آن مشکل زیادی برای زانو ایجاد نکند (معمولاً از  بالا و کنار زانو که فشار وزن بر روی آن کمتر است). از این روش بیشتر در درمان بیماری استئوکندریت دیسکان زانو و در ضایعات با ابعاد کمتر از 2 سانتی مترمربع استفاده می شود.

• پیوند استخوانی- غضروفی از شخص دیگر Osteochondral Allograft : 

این روش هم مانند روش قبل است با این تفاوت که تکه استخوانی- غضروفی بزرگی بجای اینکه از زانوی خود فرد گرفته شود از مفصل یک فرد متوفی تهیه می شود. این تکه به توسط پیچ یا پین های ظریفی به استخوان خود بیمار متصل می شود. از این روش بیشتر در درمان استئوکندریت دیسکان هایی که درمان های قبلی در مورد آنها موفق نبوده استفاده می شود. این روش در ضایعات بزرگتر از 2 سانتی متر مربع بکار می رود.

دکتر مهران سلیمانها:

متخصص ارتوپدی – فوق تخصص جراحی زانو در رشت